نوازندگی در خیابان از منظر قانون(۱)
امروز صبح وقتی مانند همیشه برای رفتن به اداره از میدان فردوسی می‌گذشتم در کنار میدان با یک گروه نوازنده موسیقی مواجه شدم که ساعت ۷ صبح با وجود سرمای صبحگاهی به کار خود مشغول بودند. اجازه خواستم که از آن‌ها عکس بگیرم و یکی از آن‌ها با علامت سر موافقتش را اعلام کرد. در حالی‌که عکس می‌انداختم به یاد نوازنده‌هایی افتادم که چندی پیش با آن‌ها برخورد شده بود و بسیاری از رسانه‌ها و افکار عمومی را به خودش مشغول کرده بود. سؤالات زیادی به ذهنم خطور کرد؛ به این فکر کردم که آیا به لحاظ قانونی نوازندگی در معابر عمومی مجاز است؟ آیا برای نوازندگی در سطح شهر باید مجوز داشت؟ آیا برخورد با این نوازندگان قانونی است؟ در برخورد با این افراد نهاد متولی مانند شهرداری، پلیس و… وجود دارد یا اینکه مردم هم می‌توانند اقدام کنند؟ در ایام سوگواری و غیره تکلیف این افراد چیست؟ همه این‌ها باعث شد تا در این رابطه به مصاحبه با دکتر مهدی آقایی، بازپرس دادسرای ارشاد و استاد مرکز آموزش قوه قضائیه بپردازم. ایشان علی‌رغم مشغله کاری بسیار و در حین رسیدگی قضایی به کارمراجعین، با رویی باز و با سعه‌صدر به سؤالات سایت مهداد پاسخ دادند که می‌خوانید.
- دکتر آقایی به‌عنوان اولین سؤال بفرمایید که آیا نوازندگی نیازمند اخذ مجوز است؟ اگر چنین است از کجا این مجوز باید اخذ گردد؟
بله، اگر بخواهیم دقیق به این موضوع نگاه کنیم مطابق ماده ۲ قانون سمعی بصری مصوب سال ۱۳۸۶ انجام هرگونه فعالیت در زمینه امور سمعی و بصری که جنبه‌ی تجاری دارد و به عبارتی فعالیت تجاری محسوب می‌شود، نیازمند اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. پس اگر خوانندگی یا نوازندگی تفننی(از روی سرگرمی و تفریح) باشد، نیازی به مجوز ندارد.
- نوازندگی در سطح خیابانی چطور؟ آیا این نوازندگان باید مجوز اخذ کنند؟
نوازندگی خیابانی نیز با توجه به اینکه یک نوع فعالیت موسیقیایی سمعی و بصری محسوب می‌شود به نظر چنین مجوزی را لازم دارد. هرچند قانون مزبور حکایت از این دارد که افرادی باید از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص فعالیت سمعی بصری مجوز بگیرند که در این زمینه فعالیت تجاری- شغلی انجام می‌دهند. پس اگر شغل این افراد باشد و از این طریق امرار معاش می‌نمایند، باید مجوز اخذ نمایند. بهتر است بگوییم هرگونه خدمت عمومی مستلزم اخذ مجوز از نهاد مربوطه است و فعالیت موسیقی از این قاعده مستثنی نیست. به عبارتی مانند سایر صنوف و اتحادیه‌ها فردی که قصد راه‌اندازی یک محل کسب، شغل و تجارت مانند سوپرمارکت را دارد باید مجوز بگیرد. اما به نظر می‌رسد که نوازندگان خیابانی مانند دست‌فروش‌ها به خاطر اینکه رفتارشان به معنای واقعی شغل و تجارت محسوب نمیشود، بی‌نیاز از اخذ مجوز هستند و به عبارتی اگر مجوز نگیرند جرم موضوع ماده ۲ قانون سمعی بصری که همان فعالیت تجاری است را مرتکب نشده‌اند.
- استاد آقایی در مورد افرادی که احیاناً مثل مورد اخیر (قضیه نوازندگی در شهر رشت در شب شهادت امام حسن عسگری(ع)) اقدام به نوازندگی کنند، آیا جرمی صورت گرفته است؟
ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی دو نوع رفتار را جرم انگاری کرده است. در صدر ماده به افعال حرامی که علنی و متظاهرانه اتفاق می‌افتند و در قوانین کیفری جرم انگاری شده‌اند اشاره گردیده که هرکس این کارها را در اماکن عمومی انجام دهد مرتکب جرم شده و دو شرط اصلی دارد ۱-فعل افراد حرام باشد. ۲- فعل این‌ها قبلاً در قوانین جزایی مختلف جرم انگاری شده باشد. این در حالی است اولاً تردید جدی وجود دارد که آیا افعال این‌ها حرام است یا نه؟ دوم اینکه صرف نوازندگی خیابانی در هیچ‌یک از قوانین جرم انگاری نشده است. به عبارتی هرچند این اعمال در اماکن عمومی اتفاق افتاده ولی به خاطر اینکه رفتارشان از قبل جرم‌انگاری نشده و از این لحاظ فاقد وصف کیفری است و هم‌چنین تردید جدی در حرام بودن افعال این‌ها (نوازندگی) وجود دارد، لذا با صدر ماده ۶۳۸ تطبیق ندارد. ولی همان‌طور که عرض کردم این جرم دو قسمت صدر و ذیل دارد. در ذیل ماده به یک رفتار دیگر اشاره شده و مقرر شده است هر فعلی که عفت عمومی را جریحه‌دار کند. عفت عمومی جامعه ما از یک‌زمانی به یک‌زمان دیگر و از یک مکانی به یک مکان دیگر متفاوت است. آری به خاطر شب شهادت بودن، این رفتار موجب جریحه‌دار شدن افکار و احساسات عمومی میگردد؛ اگر همین کار در شب فردای واقعه صورت می‌پذیرفت، به‌نوعی آغاز امامت حضرت قائم (عج) بود و نه تنها عفت عمومی را جریحه‌دار نمی‌کرد، بلکه خوشایند هم بود.
به عنوان مثال فردی در روز عاشورا بدون اینکه بخواهد کار شبیه‌خوانی یا تعزیه انجام دهد، لباس قرمز بپوشد و حرکاتی انجام دهد که عفت عمومی جریحه‌دار شود و همه آن فرد را به یکدیگر نشان دهند. در حالی‌که در غیر آن ایام، اخلاق عمومی جریحه دار نمیشود. یا اینکه اگر فردی در ایام عادی در خیابان غذا بخورد، عفت عمومی جریحه‌دار نمیشود ولی اگر همین کار را در ایام ماه مبارک رمضان انجام دهد عفت عمومی جریحه‌دار می‌شود و به خاطر همین روزه‌خواران علنی و متظاهر را بر اساس ذیل ماده ۶۳۸ مجازات می‌کنند. لذا زمان در ایجاد یا تقویت اخلاق و عفت عمومی حائز اهمیت است.
- در مواردی که برخورد با نوازندگان مجاز است، چه نهادی و چگونه باید برخورد کند؟
در خصوص نحوه رفتار با این قشر، مردم حق ندارند باعث تخریب وسایل، ضرب‌وجرح و توهین شوند. به عبارتی در برخورد با جرم مردم حق ندارند خود مرتکب نقض قانون شوند. در مبارزه و مقابله با جرم، قانون نهادی به اسم ضابطین پیش‌بینی کرده و باید در این‌گونه موارد ضابطین ورود پیدا کنند. در این رابطه مردم می‌توانند با ضابطین تماس بگیرند و پلیس باید آلات موسیقی را با رعایت احترام و حقوق شهروندی جمع‌آوری کند و متهمان را به مرجع انتظامی هدایت کند.
هرگونه برخورد مردم با نوازندگان، اعم از ضرب‌وجرح، تحقیر، توهین و تخریب آلات موسیقی خود نقض قانون و جرم محسوب می‌شود. مردم حق ندارند در برخورد با یک رفتار مجرمانه، خودشان واکنش نشان دهند. پس قانون‌گذار در این خصوص نهادهای خاصی مثل نیروی انتظامی را پیش‌بینی کرده است.
- استاد آقایی به‌عنوان آخرین سؤال بفرمایید با توجه به اینکه خریدوفروش آلات موسیقی آزاد است و کلاس‌های موسیقی هم برگزار می‌شود، چطور به‌کارگیری هم‌زمان‌شان جرم است؟
در این خصوص به نتیجه، ترکیب و برآیند آلات موسیقی توجه می‌شود؛ مثل گیتار الکتریکی که فقط برای غناء است. برخی از سازها هم تنها در موسیقی مذهبی و غیر غنائی استفاده می‌شود، مثل سنج و ترومپت و… . در این رابطه باید فکر کنیم این سازها را نمی‌بینیم و بررسی کنیم که آیا با شنیدن صدای موسیقی حالت طرب و از خود بیخود شدن به خودم می‌گیریم یا خیر؟